Auteur: Ed Hupkens  Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

De Sint-Cathrien of Kruiskerk met daarvoor staande bebouwing. Anno 1932. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0022328

De Sint-Cathrienkerk bevindt zich aan de Kruisbroedershof 4. Op de plek van de tegenwoordige Sint-Cathrien vestigden zich rond 1533 enkele kloosterlingen van de orde van de kruisheren, in ’s-Hertogenbosch meestal kruisbroeders genoemd. Zij bouwden er een klooster en een kapel, die toegewijd was aan de H. Catharina van Alexandrië. Haar beeltenis staat in de voorpui van de kerk. Het kloosterterrein was bereikbaar via drie poorten: een aan de Kuipertjeswal, en twee aan de beide Kruisbroedersstraatjes. Alleen de oude, gotische apsis is bewaard gebleven van het 16e-eeuwse kloostercomplex. Deze vierzijdige koorafsluiting is gebouwd boven de Binnendieze en de enige in Nederland waar je met een boot onderdoor kunt varen. Nadat de Sint-Cathrien in 1569 tot parochiekerk werd verheven, werd zij van 1601 tot 1609 verlengd en van een zijbeuk voorzien. In 1619 werd een pastorie in Zuid-Nederlandse renaissancestijl met een fraaie krulgevel tegen de kerk aangebouwd.
Na de verovering van de stad in 1629 door Frederik Hendrik vertrokken de kruisbroeders naar Schijndel. In 1650 namen de hervormden de kerk in gebruik. Vanaf 1794 fungeerde de kerk als militaire bakkerij, paardenstal en opslagplaats van hooi en stro. Op voorspraak van keizer Napoleon werd de kerk in december 1810 aan de katholieken teruggegeven. In 1842 vond de aanbesteding voor de bouw van een nieuwe kerk plaats naar een bouwplan van Jos de Kroon. De koorafsluiting van de oude kerk bleef gehandhaafd. Erg deugdelijk was deze nieuwbouw in de zogeheten Waterstaatsstijl niet. De kosten voor herstel werden ieder jaar hoger. In 1913 ontstond het plan een nieuwe kerk te bouwen. De architect Jan Stuyt kreeg de opdracht.
Met deze laatste verbouwing en restauratie in 1917 kreeg de kerk het huidige uiterlijk met de kenmerkende koepel. Twee jaar later werd ook het interieur hersteld. Preekstoel en orgelgalerij zijn van 1841. Een aantal 17e-eeuwse grafzerken zijn bewaard gebleven. Er is een belangrijke reeks 17e- en 18e-eeuwse schilderijen, waaronder een cyclus van negen door P.J. Verhaghen uit 1768-1781, afkomstig uit de abdij van Averbode. Voorts gegoten koperen kronen uit de 17e eeuw. Zowel het exterieur als het interieur van de Sint-Cathrien is een bezoek meer dan waard. Sinds februari 1991 staat de Sint-Cathrienkerk geregistreerd als rijksmonument.