Auteur: Ed Hupkens  Met dank aan de Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

Voorgevel van het Gouvernement, thans Noordbrabants Museum. Anno 1929. Foto: Erfgoed ‘s-Hertogenbosch nr. 0014428

Zeven eeuwen historie komen samen in de wonderlijke opeenhoping van gebouwen tussen Verwersstraat, Beurdsestraat, De Mortel en Waterstraat. In het rijksmonument (sinds 1965) aan de Verwersstraat 41 is tegenwoordig het Noordbrabants Museum gehuisvest.
Op de plaats van het museum richtten bogarden er in 1309 een klooster op. In 1585 kregen de zusters van Sint-Annenborch toestemming de gebouwen van het bogardenklooster te gebruiken. In 1609 vestigden zich jezuïeten in ’s-Hertogenbosch. Zij kochten een fors aantal percelen in en rond de Verwersstraat. Zo ontstond in 1615 een groot jezuïetencollege, inclusief klaslokalen, tuinen en kerk voor de honderden studenten. Na de inname van de stad in 1629 door Frederik Hendrik legde de Staten-Generaal beslag op het complex. Het werd uitgeroepen tot residentie van de militaire gouverneur van ’s-Hertogenbosch, bekend onder de naam Gouvernementspaleis of kortweg Gouvernement.

Tussen 1767 en 1770 werd onder leiding van de hofarchitect Pieter de Swart het complex drastisch verbouwd. De natuurstenen voorgevel vertoont vroege kenmerken van de klassiek georiënteerde Lodewijk XVI-stijl: rijke, ornamentele sculptuur in twee verticale vlakken (lisenen en wapentrofeeën). In het fronton bevinden zich afbeeldingen die verwijzen naar overwinningen en verliezen op het slagveld. Aan weerszijden van het fronton staan vier vrijstaande sculpturen, eveneens gerelateerd aan het slagveld. Het interieur heeft elementen van de voor die tijd gangbare Lodewijk XV-vormgeving (rococo).

In de Franse Tijd werd het Gouvernement in 1794 ingericht als militair ziekenhuis. Twee jaar lang droeg het gebouw de naam ‘Hospitaal der Nationale Overwinningen’. In 1796 verloor het pand definitief zijn militaire functie. Het Gouvernement werd in gebruik genomen als zetel van het provinciaal bestuur en ambtswoning van de Commissaris van de Koning(in). De voormalige kloosterkerk van de jezuïeten werd herbouwd tot Statenzaal. De Brabantse commissaris woonde tot 1983 in het Gouvernementspaleis. In de jaren tachtig werd geopperd het gebouw een museale functie te geven. In 1985 ging de architect Wim Quist aan het tekenen. Deze voormalige Rijksbouwmeester had zich al bewezen met zijn ontwerpen voor het Kröller-Muller Museum (Otterlo), Museon (Den Haag)en Maritiem Museum (Rotterdam). Voor het Noordbrabants Museum (NbM) ontwierp Quist twee nieuwbouwvleugels, waarin de historische afdeling, expositieruimtes en depots werden ondergebracht. In 1987 betrok het NbM het monumentale complex. In 2013 onderging het museum, samen met het Stedelijk Museum ’s-Hertogenbosch, een omvangrijke herindeling en uitbreiding tot Museumkwartier.