039. Het Witte Huis aan de Aa

Gezicht op het Witte Huis, kort voor de opening. Op de voorgrond De Aa, rechts de Citadel, links woonhuizen aan de Citadellaan in aanbouw. Anno 1933. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0025183

Het voormalige Gemeentelijk Bureau voor Tuberculose-controle aan de Citadellaan 24 is sinds oktober 2001 een rijksmonument. Het is gebouwd in een inham tussen twee saillanten van de vestingmuur van de Citadel; een saillant is de ‘punt’ van een bastion. Bij Bosschenaren staat het pand bekend als het Witte Huis. In 1933 gebouwd naar ontwerp van de architect M. Evers, diende het tot 1990 als medisch consultatiebureau in de bestrijding van de in die tijd gevreesde volksziekte ‘tering’. Als zodanig had het Witte Huis de klassieke indeling van behandelkamer, wachtkamer, kantoren en keuken. Bij de restauratie in 1952 (architect C.M. Evers jr.) werd het aan de rechterkant vergroot om ruimte te creëren voor een tweede behandelunit met röntgenapparatuur.

Het gedeeltelijk onderkelderde, wit bepleisterde, bakstenen complex beslaat een samengestelde plattegrond. Het bestaat uit een asymmetrisch cluster van blokvormige een-, twee- en drielaagse bouwvolumes onder platte daken. Aan de noordwestkant bevindt zich een schoorsteen, waarin sinds 1990 een liftschacht is verwerkt. Aan de zuidoostzijde is een dakterras met doorgetrokken borstwering en een pergola. Centraal in de zuidoost- en zuidwestgevel zijn twee gedeeltelijk betegelde entrees, met overhangende, lichtblauwe, betonnen luifels op ijzeren kolommen. De witgeschilderde gevels worden verlevendigd door donkere, horizontale, verticale of cirkelvormige gevelopeningen, waarbij veelal gebruik wordt gemaakt van lateien van gewapend beton. Boven de centrale entree een groot, deels gebrandschilderd glas-in-loodraam (in het trappenhuis) van de glazenier Kees van Stiphout uit 1933. Onderlangs het gebouw loopt een gecementeerde plint, met daarin twee kelderkoekoeken voor de toelating van licht en lucht.

Ofschoon gemoderniseerd en op onderdelen gewijzigd bij de verbouwing in 1990, is de hoofdopzet van de plattegrond herkenbaar bewaard gebleven. De centraal gelegen kelder strekt zich uit over de volle breedte van het pand, daarboven is de vestibule en hal met beglaasde, dubbele tochtdeuren met kleine roedenverdeling en een terrazzovloer. De hardstenen dorpels en plint zijn origineel, er is een trappenhuis met granieten treden, ijzeren leuning, balustrade en deels gesmede hoofdbalusters, rondom gegroepeerde vertrekken met deels originele deurlijsten en dorpels. De voormalige wachtkamers zijn woonvertrekken, de onderzoeksruimten zijn kantoor geworden. De oorspronkelijke röntgenkamer is nog steeds herkenbaar door de volledige afwezigheid van daglicht. Volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bezit dit object cultuurhistorische waarde vanwege het belang van dit stijlzuivere voorbeeld van het Nieuwe Bouwen voor de architectuurgeschiedenis.