Bossche Monumenten 2020
Auteur: Ed Hupkens |
045. Eeuwenlang toegangspoort
Poort van Groot Ziekengasthuis; in de nissen de beelden van St. Elisabeth en St. Vincentius, boven de poort het wapen van de stad.
Datering 1908. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0001380
Het eerste Groot Ziekengasthuis (GZG) bevond zich rond 1274 aan het Gasthuisstraetken, dat later Gastelstraat genoemd werd. De Bossche stadstaal maakte daar al gauw Gasselstraat van. De Gasselstraat, die de Kerkstraat met de Hinthamerstraat verbindt, is dus een verbastering van Gasthuisstraat. De Gasselstraat heeft ooit Oude Gasthuisstraat geheten. Het verlengde van de Gasselstraat, aan de overzijde van de Hinthamerstraat, heet nog steeds Gasthuisstraat. De straat werd ter onderscheiding van de Oude Gaststraat ook wel Nieuwe Gasthuisstraat genoemd. Aan het einde van de Gasthuisstraat bevindt zich de vroegere hoofdpoort, die van 1661 tot 1932 de toegang vormde tot de terreinen van het Groot Ziekengasthuis (GZG). Sinds november 1972 een rijksmonument. De poort is in het verleden enkele keren gesloopt en weer opgebouwd. De huidige, arduinstenen poort is van 1916 en is een exacte kopie van de poort uit 1661. De hardstenen omlijsting is 17e-eeuws, de rondboog is geplaatst op Toscaanse pilasters tussen Ionische zuilen. In het fronton zie je, van hout, de dubbelkoppige adelaar van het keizerrijk, de leeuwen van het hertogdom Brabant en Limburg en het stadswapen van Den Bosch. In de nissen naast de poort bevinden zich twee beelden, voorstellend Elisabeth van Thüringen en Vincentius van Paulo. Elisabeth is de patrones van onder meer de caritas (liefdadigheid), de ziekenhuizen en de verpleegsters. Vincentius staat bekend als ordestichter en organisator van charitatieve werken.
Links van de poort zit een luik van waaruit eeuwenlang aan de armen en bedeelden in de stad medicijnen werden uitgedeeld, uiteraard ná zonsondergang. Dit gebruik stopte in 1942, toen het Ziekenfonds in Nederland werd ingevoerd, tijdens de Duitse bezetting dus! De geschiedenis van de ziekenzorg in Den Bosch gaat terug tot vóór 1274. Toen werd voor het eerst melding gemaakt van het Groot Gasthuis in de stad. Op het Reinier de Graafgasthuis in Delft na, is het GZG het oudste ziekenhuis van Nederland. Het GZG ging in 1880 deel uitmaken van de Godshuizen en werd van algemeen ziekenhuis katholiek. Het bestuur zetelde in een huis aan de Gasthuisstraat nr. 9.
De brug voor de poort is oorspronkelijk van hout geweest. Een stenen overbrugging heeft in 1742 plaatsgevonden. Naast de brug bevindt zich een houten watertrap; het is een originele brandtrap, om bij brand water uit de Binnendieze te kunnen halen.