050. Mix van art deco en Amsterdamse School

Het voormalige Luxortheater en bioscoop is een markante mengeling van jugendstil en Amsterdamse School. Foto: Josephine Peren

Het pand Hooge Steenweg 15 is het voormalige Luxortheater. De bouwhistorie gaat terug tot de 16e eeuw. Het van oorsprong middeleeuwse perceel strekt zich uit tot de achterliggende straat Achter de Tolbrug. In 1919 is het bovengrondse gedeelte van het gebouw afgebroken. In de plaats ervan wordt een theater met bovenwoning gerealiseerd. Het ontwerp is van de architect A.J. Hekker, zijn naam is uitgehakt aan de rechterzijde van de voorgevel. Sinds mei 2001 staat het complex geregistreerd als rijksmonument.

Het gebouw vertoont stijlelementen van de jugendstil en de Amsterdamse School. Deze stijl van bouwen is in Nederland vaker toegepast bij theaters en wordt wel de Tuschinski-stijl genoemd; synoniem voor flamboyant, weelderig, extravagant, ambitieus. Opvallende details zijn de gebeeldhouwde pui-omlijsting en de gietijzeren lampen. De diverse decoraties verwijzen naar verschillende culturen (Egypte, India, Japan, Griekenland).

Na de Tweede Wereldoorlog wordt het pand in gebruik genomen als bioscoop. Na beëindiging van de bioscoopfunctie is het gebouw herbestemd als winkel. Hierbij is het trappenhuis op begane grondniveau gesloopt. Van de voormalige toneeltoren in de achterbouw wordt de bovenste verdieping gesloopt, waardoor de achterbouw wordt verlaagd tot het niveau van de zaal. Het zadeldak hiervan wordt tot aan de achtergevel doorgetrokken. Twee insteekverdiepingen voor technische ruimtes worden verwijderd. In 1991 is de voorgevel op de begane grond gerestaureerd, waarbij de in de naoorlogse periode verwijderde lantaarnarmaturen en vlaggenmasten opnieuw zijn aangebracht.

Het theater heeft een vrij smalle voorbouw, waarin de vestibule en foyer van de bioscoop waren ondergebracht. Daarachter is een breder bouwdeel, waarin zich de toneelzaal en toneeltoren bevonden. Het theater telt drie bouwlagen. Onder de voorbouw zijn delen van een kelder uit de middeleeuwse periode. De voorbouw wordt afgesloten door een plat dak. Hierachter volgen een tussenbouw met een lichtkap en een projectorruimte met plat dak, waarop nog resten zijn van een dwarsgeplaatst zadeldak. De voormalige toneeltoren aan de achterzijde is voorzien van een zadeldak. De voorgevel is uitgevoerd in natuursteen (zandsteen en graniet), de achtergevel in baksteen.

De rijk uitgevoerde voorgevel heeft een open pui, met daarin twee ronde, granieten kolommen. In de pui, boven de vensters en aan de bovenzijde van de gevel zijn geometrische sierranden in de natuursteen uitgehouwen. Boven de pui is een licht risalerende, tweezijdig gesloten middenpartij. Op de eerste verdieping zijn brede vensters met schuifraam, op de tweede verdieping zijn lagere, smallere vensters met schuifraam..