051. Fraterhuis en Gansepoort

Het grote, grijze gebouw met schilddak (midden) is Hinthamerstraat 164, gezien vanuit de Mgr. Prinsenstraat. Anno 1932.
Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0054804

Het pand Hinthamerstraat 164 werd rond 1652 gebouwd. Op die plek stonden in 1425 twee huizen en een poort. Daar stichtten de broeders van Sint-Gregorius een fraterhuis (een rijk en arm fraterhuis) en een broedergemeenschap. Het fraterhuis strekte zich uit tot aan de Noordwal. Van hun kapel werden in 1911 de funderingsresten waargenomen in het talud van de Zuid-Willemsvaart. De broeders en fraters namen jongens op in hun kostschool; een van hun bekendste leerlingen was Erasmus. In 1617 werd het fraterhuis gesloten. Zes jaar later betrokken witheren (norbertijnen of ook wel premonstratenzers geheten) uit Berne het complex. Zij bleven er tot de inname van de stad in 1629.

In 1652 werden de gebouwen in delen verkocht. De nieuwe eigenaar, Johan Gans, bouwde een nieuw poortgebouw met een gang; naar hem werd het pand De Gansepoort genoemd. In 1789 werd het grotendeels gesloopt. De zusters van Liefde van Tilburg kochten het restant in 1853 ten behoeve van hun Don Bosco-werk. In 1890 werd een neogotische kapel aangebouwd. Begin 20ste eeuw stond het huis bekend als Sint-Antoniusgesticht. De zusters hadden er hun klooster en bijzondere meisjesscholen, later ook een Mater Amabilischool. De nonnen werkten tot 1988 in het onderwijs. In dat jaar is het pand door architect Van de Vliet gerestaureerd. Na tien jaar leegstand werd de kapel afgebroken. Tot op heden is er het generalaat van de congregatie gevestigd.

Het monumentale, tweelaagse herenhuis heeft een classicistische, bakstenen pilastergevel met een hoog schilddak. De gevel is in vier traveeën verdeeld door vijf natuurstenen, Korinthische kolossaalpilasters met composiete kapitelen. Deze hebben een geprofileerde, natuurstenen kroonlijst. In twee pilasters is een uitsprong voor de vorming van een middenrisaliet van twee traveeën. Tussen de twee woonlagen bevinden zich natuurstenen, rijk gebeeldhouwde festoenen. De ramen met waaierzwikken hebben op de begane grond een tienruits en op de verdieping een zesruits indeling. De deuromlijsting met geometrisch bovenlicht (motief van cirkel en segmenten) is later aangebracht in plaats van een doorgang. De voormalige, eenbeukige kapel had vijf traveeën en een smaller, driezijdig gesloten koor. Zij had spitsboogramen en een dakruiter. Er waren gestuukte kruisribgewelven en een koortribune over twee traveeën op gietijzeren kolommen. De aanbouw was door een gang verbonden met het hoofdgebouw. Sinds oktober 1965 is het pand Hinthamerstraat 164 een rijksmonument.