059. Oudste Bossche waterpoort

De Binnendieze bij de waterpoort. Links bij de trap aan het einde van het Rozemarijnstraatje splitste de inmiddels gedempte Marktstroom zich af. De Binnendieze (Groote Stroom) loopt verder tot de Geertruisluis door rioolbuizen. Datering: 1908. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0013099

Vanaf de Markt de Hinthamerstraat in, is het eerste straatje aan de linkerkant het Rozemarijnstraatje. In de middeleeuwen liep het Rozemarijnstraatje dood op de Binnendieze, tegenwoordig kom je uit op het Herman Moerkerkplein. Hier stroomde een zijtak van de Binnendieze, de Marktstroom, die tussen 1962 en 1966 is gedempt. Vanaf de watertrap zie je de onderbouw van de noordelijke toren van de voormalige waterpoort. De onderbouw van de zuidelijke toren is gereconstrueerd in de bebouwing op de hoek van het Rozemarijnstraatje. De resten van de vestingmuur en de restanten van de waterpoort, rond 1225 gebouwd, zijn grotendeels origineel. Ze behoren tot de oudste, bewaard gebleven, bakstenen vestingwerken van Nederland. De poort bezat sleuven waarin schotbalken konden worden neergelaten. Door een grote boom vlak boven het water te hangen, werd verhinderd dat boten de stad konden binnenvaren.

Aan de buitenzijde ziet het baksteenwerk er jonger dan de 13e eeuw uit. Dat komt door latere reparaties van de buitenschil in de 17e en 19e eeuw. Het gedeelte met de grote bakstenen is echter nog grotendeels origineel. Aan de binnenzijde is het oude werk nog geheel aanwezig. Het metselwerk is uit de dikste bakstenen (kloostermoppen) vervaardigd die we in onze stad tegenkomen. In de toren is geen tufsteen aangetroffen. Er is geen sprake van een duidelijk metselverband. Opvallend is dat in het inwendige van de muur de baksten soms schuin op de richting van het muuroppervlak gelegd zijn. Er was geen duidelijk herkenbaar zogenaamd ‘kistwerk’ (constructie waarbij het inwendige van de muur uit afvalsteen en puin is samengesteld) aanwezig.

De aangrenzende muur aan de noordzijde is van latere datum. Dat blijkt ook uit de steen met het jaartal 1650 boven het poortje. De muur langs de gedempte Marktstroom is eveneens van jongere datum. Het bovengedeelte is zelfs van na de demping in de zestiger jaren. Bij een archeologische proefopgraving begin negentiger jaren werd het talud van de gracht langs de oorspronkelijke stadsmuur aangesneden. Oude afbeeldingen van de toren zijn spaarzaam bekend. Jacob van Deventer tekende in 1545 nog twee halfronde torens met puntdak. Op de kaart van Braun en Hogenberg uit 1588 is de noordelijke toren niet meer aangegeven. De 17e-eeuwse kaart van Joan Blaeu geeft de huidige situatie aan. Sinds 1977 staat de watertoren op de gemeentelijke monumentenlijst.