125. Via Waterstraat naar Citadel

Het voormalige Rijksarchief gezien vanuit de Wolvenhoek. Gedateerd: juli 1938. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0003479

Het voormalige Rijksarchief aan de Waterstraat 20 staat sinds mei 2001 geregistreerd als rijksmonument. Architect was de rijksbouwkundige Jacobus van Lokhorst. Het hoofdgebouw aan de Waterstraat werd in 1883 opgeleverd. Een uitbreiding met een zij- en een achterdepot aan het huidige Anne Frankplein kwam in 1889 gereed. Het markante complex is opgetrokken in een mengvorm van neogotiek- en neorenaissancestijl. Het exterieur van het archief is in de loop van de jaren nauwelijks gewijzigd. Het Rijksarchief vormt – samen met de in 1897 gebouwde Provinciale Griffie – het grootste gedeelte van de zuidkant van de Waterstraat. De omlopende bebouwing van het zij- en achterdepot zorgt voor een imposant gevelbeeld.

Het hoofdgedeelte uit de eerste bouwfase bestaat uit een rechthoekig, gedeeltelijk onderkelderd bouwlichaam. Aan de zijde van de Waterstraat telt het twee bouwlagen met zolder. Aan de achterzijde heeft het een vierlaags depot met zolder. Bij de constructie van de aanbouwen zijn intern doorbrekingen gerealiseerd. Het zijdepot heeft een zadeldak met trapgevelbeëindiging aan de Waterstraat. De trapgevel wordt bekroond door een schilddragende, stenen leeuw. Opvallende elementen zijn de drie verschillend uitgevoerde traptorens aan het Anne Frankplein: een driezijdige voor het zijdepot, een ronde op de scheiding van de voorbouw en het achterdepot en een rechthoekige aan de achterzijde van het achterdepot. De verscheidene zadeldaken en torenspitsen zijn gedekt met pannen en met leien in Maasdekking.

De voorgevel aan de Waterstraat telt vier traveeën en wordt geleed door waterlijsten van profielsteen. De hoofdingang is voorzien een geornamenteerde pilasteromlijsting van zandsteen. Aan de bovenzijde is een reliëf aangebracht met zittende engeltjes die een cartouche met het woord RIJKSARCHIEVEN vasthouden. De ingang heeft een kleine, hardstenen trap en is voorzien van een recht gesloten, geornamenteerde, houten vleugelpaneeldeur.

Het hoge, vijflaags zijdepot is de blikvanger van het complex. Het gedeelte aan de Waterstraat is voorzien van een trapgevel die bekroond wordt door een gestileerde leeuw met wapenschild. De gevel wordt horizontaal geleed door cordonlijsten boven de tweede en vierde bouwlaag. De vensters hebben op de tweede, vierde en vijfde verdieping een gedeelde ontlastingsboog aan de bovenzijde. Het gemetselde fries is voorzien van een tandlijst, de goot rust op houten klossen. Aan de zijde van het Anne Frankplein is een rechthoekige, vijflaagse traptoren.

In 1985 verhuist het Rijksarchief naar de Citadel. Op 1 januari 2005 fuseert het Rijksarchief met het Streekarchief Langs Aa en Dommel en het Streekarchief Brabant Noord Oost tot het Brabants Historisch Informatie Centrum.