Auteur: Ed Hupkens  Met dank aan de Werkgroep Toponymie, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

Gevelwand van huizen in betonwoningbouw aan de Dageraadstraat. Anno 1924. Foto: Erfgoed ’s-Hertogenbosch nr. 0032450

Op 28 januari 1921 kiest de Commissie voor het Geven van Straatnamen ervoor in het nieuwe uitbreidingsplan Langs den Hinthammerweg een straat de naam Dageraadsweg te geven. De commissie motiveert haar keuze als volgt: “Het Ooster-talud, aansluitende aan het reeds van naam voorziene Z.O.Front, zou getypeerd kunnen worden met den naam Dageraadsweg, en wel, omdat deze straat met een hoek van 90 graden gericht is op het punt van zonsopgang, en derhalve over zijn heele lengte vrij over de velden door de eerste dageraadstralen beschenen wordt”. De dageraad of ochtendgloren is de periode van schemering, direct voorafgaand aan zonsopkomst. Het wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van licht, zonder de aanwezigheid van de zon. Dageraad moet dus niet verward worden met zonsopgang, of juister zonsopkomst, het moment waarop de zon in het oosten boven de horizon verschijnt. De duur van de dageraad wordt bepaald door de ligging op aarde; hoe dichter bij de polen, hoe langer de dageraad duurt. Bij bepaalde weersomstandigheden komt soms het verschijnsel voor dat het laatste uur vóór zonsopgang de lucht en de omgeving een blauwe kleur aanneemt, het blauwe uur genoemd. In sommige gebieden met een zeer droge lucht, is het mogelijk een zich uitbreidende lichtkoepel te zien in het oosten, terwijl in het westen nog sterren zichtbaar zijn.

Een synoniem van dageraad is ‘krieken’, voorkomend in de uitdrukking ‘bij het krieken van de dag’ die ‘bij het aanbreken van de dag’ betekent. Volgens het Etymologisch Woordenboek van Marlies Philippa (2003) is ‘krieken’ verwant aan de Middelnederlandse werkwoorden ‘grieken’ en ‘graken’ die beide ‘grijs worden’ betekenen. Ook deze woorden werden gebruikt in relatie met het eerste daglicht: ‘Morgen vroe, alst sal graken, sal hi hem betide wech maken’ (1340, Middelnederlands Woordenboek). In hedendaags Nederlands: ‘Morgenochtend vroeg, als het grijs gaat worden, zal hij op tijd weggaan’. Een andere uitdrukking: ‘Dagheraet, morghenstonde, int griekingen van den daghe’ (1483, MNW). In modern Nederlands: ‘Dageraad, ochtendstond, bij het krieken van de dag’. Een oud boerengezegde luidt: ‘Ochtendrood, water in de sloot’ (een rode zonsopgang is een teken dat er neerslag op komst is). En: ‘De morgenstond heeft goud in de mond’ (vroeg opstaan is veel waard). Van oudsher kennen verscheidene godsdiensten goden of godinnen van de dageraad. De Oudgriekse godin wordt Eos genoemd, de Oud-Romeinse godin heet Aurora.