Auteur: Ed Hupkens  Met dank aan de Werkgroep Toponymie, Kring Vrienden van 's-Hertogenbosch

Een plattegrond van de wijk De Hofstad en omgeving. Anno 1885. Foto: Afdeling ’s-Hertogenbosch nr. 0035824

Als vestingstad werd ‘s-Hertogenbosch eeuwenlang belemmerd in zijn groei. De stad was omsloten door wallen en grachten. Daarbij werd ze omringd door laag, moerassig gebied waarop uit militair-strategische overwegingen niet gebouwd mocht worden. Dit complex aan linies, de Stelling van ’s-Hertogenbosch geheten, verloor geleidelijk aan zijn belang voor de landsverdediging. In 1870 werd de vestingstad voor het laatst in staat van verdediging gebracht. Vier jaar later maakte de Vestingwet een einde aan de vestingstatus van ’s-Hertogenbosch. De stad mocht eindelijk buiten de stadsmuren gaan bouwen, waardoor iets gedaan kon worden aan de erbarmelijke woonomstandigheden in de vele sloppen en steegjes van de volksbuurten. Maar dat vond toch niet plaats: het stadsbestuur gaf voorrang aan het watervrij maken van de stad en omgeving. De jaarlijkse wateroverlast was er de oorzaak van dat de eerste stadsuitbreidingen ná de Vestingwet moesten geschieden op voormalig militaire terreinen op, rond en bínnen de stadswallen. Al in 1862 kwam de Bossche afdeling van de Vereniging ter Bevordering van de Fabrieks- en Handwerksnijverheid (1851 opgericht te Amsterdam) met het plan om aan de Hofstad 18 arbeiderswoningen te bouwen. Het betrof een strook gemeentegrond (voormalige moesgronden) van ongeveer 14 roeden (1 Bossche roede = 33,1 m2). De Vereniging had bij het gemeentebestuur het verzoek ingediend “om kosteloos of althans op eenigszins inschikkelijke voorwaarden” bedoeld terrein te kunnen verwerven. De vereniging moest voor de bouw van de woningen ongeveer 20.000 gulden bijeen zien te krijgen; ze gaf daartoe aandelen van 100 gulden tegen 4% rente uit. Als het plan lukte zou dit het begin kunnen zijn van het op grotere schaal bouwen van woonhuizen en het “opruimen van zekere ellendige buurten, die broeinesten zijn van bederf en ziekte”. De (gegoede) burgerij reageerde niet overmatig enthousiast: er werd ongeveer 14.000 gulden opgehaald. Toch durfden de initiatiefnemers het aan tot het nemen van verdere stappen. Augustus 1862 richtten ze de Vereniging ter Verbetering van de Arbeidswoning op: het was de eerste bouwvereniging in de zuidelijke provincies. Op 28 oktober 1862 werd de strook grond bij raadsbesluit verkocht voor 405 gulden. De kostprijs van één arbeiderswoning (twee vertrekken en een zolder) bedroeg bijna 661 gulden. De bouwtijd van de woningen bedroeg 10 maanden. De 18 huizen hebben zo’n 110 jaar lang in de Hofstad gestaan. Zij werden in 1973 gesloopt.