Hannie Nilsen - 24 maart 2022

Nog ruim een maand, dan komt de steenspreeuw (gierzwaluw) weer aan in Nederland. Een echte zomergast en zowel vogelaars als niet-vogelaars kijken met ongeduld uit naar zijn komst.

De spraon, sprièuw, spree, sprotter of hoe de vogel dan ook genoemd wordt, heeft weliswaar enkele overeenkomsten met de gierzwaluw maar is in de verste verte geen familie. Dat de gierzwaluw ook wel steenspreeuw genoemd wordt, berust enkel op het feit dat beide vogels zwart zijn en soms gebruik maken van dezelfde soort broedplaats, namelijk onder de pannen of in een gierzwaluwkast. Maar dat is dan ook de enige gelijkenis, de spraon oftewel de spreeuw is een totaal andere vogel dan de gierzwaluw.

Spreeuw Foto: Saxifraga - Luc Hoogenstein

Spreeuw Foto Hannie Nilsen

Om te beginnen is hij het hele jaar door in Nederland te zien terwijl de gierzwaluw na 3 maanden weer verdwijnt naar zuidelijke streken. Ook wat betreft geluid wint de spreeuw het met gemak. Hij is een ware imitator en menig vogelaar heeft weleens gezocht naar een wielewaal of een goudvink die zich weliswaar goed liet horen maar niet liet zien. Tot ze begrepen dat ze gefopt waren door een spreeuw die in de hoogste boomtop zijn uitgebreide repertoire liet horen.
Er werd zelfs ooit een voetbalwedstrijd stilgelegd omdat er voortdurend een scheidsrechterfluitje klonk. Ook dit bleek een spreeuw te zijn !

Aan een spreeuwenkoppel kun je veel plezier beleven. Om te beginnen is het absoluut de moeite waard ze eens beter te bekijken. Die ‘zwarte vogels’ blijken een prachtig verenkleed te hebben waarvan de veren in de zon allerlei kleuren zoals paars, groen en blauw weerkaatsen. ’s Winters hebben ze witte spikkels. Ook de donkere snavels kleuren in het broedseizoen geel.
Aan de spikkels danken ze overigens de meeste dialectnamen die waarschijnlijk afgeleid zijn van het spraaien ‘sproeien, strooien’ dat verwijst naar de gespikkelde veren.

Toch verleidt het spreeuwenmannetje zijn vrouwtje niet alleen met mooie kleuren en liefdesliedjes. Hij gebruikt hiervoor zijn toekomstige woning. De spreeuw is een holenbroeder en in het voorjaar zoekt hij eerst een geschikte plaats: holle bomen, schoorsteenpijpen, dakpannen, zelfs lege blikjes of een gierzwaluwkast komen in aanmerking. Vervolgens gaat hij begin maart aan de slag. Hij maakt eerst de oude nesten schoon en legt takjes, stro en hooi in de ruimte. Als hij de kans krijgt maakt het mannetje vaak meerdere nesten die hij verdedigt tegen andere spreeuwenmannen.
Vervolgens komt het belangrijkste klusje: de verleiding. Met opgezette veren en flapperende vleugels probeert hij de aandacht te trekken van de vrouwtjes. Als dat lukt inspecteert het vrouwtje de woning en kiest al of niet voor het nest en daarmee voor de mannetje. Zelf maakt ze het nest af door er veertjes, draadjes en andere zachte materialen in te leggen.
Alle spreeuwenvrouwtjes leggen ongeveer tegelijk een legsel van vijf tot zes blauwige eitjes, die bijna twee weken worden bebroed door zowel het mannetje als het vrouwtje. Daarna worden de jongen ongeveer drie weken op het nest verzorgd.
In deze tijd ontstaat vaak een haat-liefdeverhouding tussen ons en de spreeuw, zeker als deze aan huis broedt. In een poging de broedruimte schoon te houden, laten de jongen hun uitwerpselen buiten de kast vallen wat kan resulteren in witte flatsen op de stoep, de ramen en de auto. Maar dit ongemak duurt gelukkig slechts een korte tijd.

Spreeuw Foto: Saxifraga - Ab H. Baas

Spreeuw Foto Hannie Nilsen

Vroeger wilde men juist graag spreeuwen aan huis, men gebruikte zelfs spreeuwenpotten om de vogel hierin te laten broeden. Niet uit liefde voor de natuur, helaas. De spreeuw en vooral de jongen waren een welkome aanvulling op de dagelijkse kost. Zodra de jongen vliegvlug waren verdwenen ze in de pan.

Tegenwoordig gaan de jongen gewoon op eigen houtje de wereld in als ze vliegvlug zijn. Helaas haalt een groot deel van die jonge spreeuwen het eerste jaar niet eens, meestal door voedselgebrek en vergiftiging. Spreeuwen eten insecten, wormen en kevers en vooral eiwitrijke emelten en engerlingen staan hoog op het menu. Deze larven van langpootmug en meikever gelden als schadelijk voor grasland en worden daarom vaak bestreden met pesticiden. Hierdoor sterven veel jonge spreeuwen al in het nest.

Als de kersen rijp zijn, kunnen ze in korte tijd een boomgaard leeg eten. Opnieuw een smet op hun imago. Langs boomgaarden worden grote netten gespannen en men probeert op allerlei manieren de spreeuwen te verjagen. Tegenwoordig zelfs met gaskanonnen.
Nog drastischer gingen ze in België in de jaren ‘70 te werk. Onder leiding van een overheidsdienst, Plantenbescherming van Vlaanderen, werden de spreeuwen bejaagd. Hele groepen spreeuwen werden gedood door op hun slaapplaats dynamiet te laten exploderen. In totaal sneuvelden ruim 850.000 spreeuwen tussen 1972 en 1979. Veel andere vogels, insecten en dieren vonden door deze methode ook de dood of werden ernstig verwond. Onder druk van de vogelbescherming ging men in 1980 over tot andere maatregelen. Met grote trechtervormige netten werden de vogels gevangen en met de hand gedood. Zo werden in 1984 in negen nachten 285.105 spreeuwen gedood. Door onderzoek naar de werkelijke overlast en schade voor de fruittelers, kwam men er achter dat deze massamoord alleen maar plaatselijk succes had en dat zulke grootschalige verdelgingsacties geen enkel nut hadden. Ook zag men in dat de vogel in het voorjaar en de vroege zomer een nuttige rol speelde door het eten van emelten en rupsen.
Verjagen en weglokken van de spreeuwen is vogelvriendelijker en effectiever. Door de weilanden in de omgeving van de boomgaard kort te maaien, gaat de spreeuw hier zijn voedsel zoeken.

Spreeuw Foto: Hannie Nilsen

Spreeuw Foto: Saxifraga - Luc Hoogenstein

Onze spreeuwen trekken in het najaar weg en overwinteren in Zuidwest Engeland en rond de Middellandse zee. De spreeuwen die wij hier in de winter zien, zijn vogels uit Scandinavië en Rusland die hier komen overwinteren.

Dan stijgt deze vogel weer in onze waardering. Hun spectaculaire vluchten in en rondom de slaapplaats zijn spectaculair. Met duizenden, soms wel meer dan honderdduizend vogels zwenken en zwieren ze voordat ze de slaapplaats binnenvallen. Deze imposante en indrukwekkende luchtshow is een belevenis die je niet makkelijk vergeet als je eenmaal een keer eerste rang hebt gezeten bij dit openluchttheater.

En natuurlijk kunt u voor vragen of opmerkingen altijd mailen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.