179. Sociëteit in De Zwarte en Witte Arend

Op de plek van het huidige pand aan de Markt 11 waren ooit de sociëteiten De Zwarte Arend en De Witte Arend gevestigd. Foto: Josephine Peren

Het huidige brede pand aan Markt 11 bestond oorspronkelijk uit twee aparte gebouwen. Aan de linkerkant was De Zwarte Arend en aan de rechterkant De Witte Arend gevestigd. In de 15e eeuw werden beide panden samengevoegd. Vervolgens werden ze rond 1565 weer gesplitst.

De Zwarte Arend was in het begin van de 16e eeuw een herberg. In 1771 werd het een wijn- en koffiehuis. Elf jaar later werd het pand verkocht aan De Groote Sociëteit. Deze herensociëteit kocht eveneens de ernaast gelegen Witte Arend.

De Groote Sociëteit was in 1763 ontstaan als een koffiehuisgezelschap. Daar kon de mannelijke elite van de stad kranten lezen en discussiëren over tal van onderwerpen. De leden waren van protestante huize en oranjegezind. In de Franse Tijd ging het slecht met deze sociëteit: in 1803 werd het complex verkocht aan een herbergier.

In 1809 werd een nieuwe sociëteit opgericht: De Nieuwe Sociëteit. Die kwam bijeen in hotel De Gouden Leeuw aan de Schapenmarkt. In 1821 verhuisde de vereniging naar De Zwarte Arend, in 1832 werd het pand aangekocht. De naam werd aangepast, het werd Sociëteit De Zwarte Arend.

In 1862 werden zowel De Zwarte als de Witte Arend gesloopt. Ze werden vervangen door het huidige sociëteitsgebouw, ontworpen door de Brusselse architect Pierre Peeters. Het pand is vier vensterassen breed, met een verdieping onder een met blauwe Hollandse pannen gedekt schilddak. De gevel is in vier vakken verdeeld door pilasters. De begane grond telt vier rondgesloten vensters en een deur, met boven elk een halfrond bovenlicht (een oculus). De verdieping heeft een cordonband en vensters met geprofileerde omlijsting en T-ramen. De gevel wordt afgesloten door een kroonlijst met omlijste velden, zware consoles en een tandlijst. Boven de kroonlijst is een attiek (een verhoging) met segmentboog, afgesloten met een geprofileerde lijst en bekroond door een opvliegende adelaar.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de sociëteit verboden. Pas in 1949 kreeg de sociëteit haar pand terug. Na een fusie met de Sociëteit Amicitia bezat de gefuseerde sociëteit twee panden aan de Markt. In 1969 werden deze verkocht om een nieuw onderkomen te betrekken aan de Peperstraat 15. De zinken arend die in 1863 op het dak was geplaatst, verhuisde mee. Een nieuwe arend, van kunststof, werd in februari 1997 op de gevel gezet. Sinds november 1991 staat het pand geregistreerd als rijksmonument.