Foto's: Hannie Nilsen

Het rijtje zou nog veel langer kunnen zijn, meer dan 2000 dialectwoorden zijn te vinden voor deze vogel die sinds enkele jaren in de boeken staat als gaai. Maar die de meesten van ons nog kennen als Vlaamse gaai.
Volgens de wetenschappers zou deze naam verwarring scheppen omdat men zou kunnen denken dat deze naam naar Vlaanderen verwijst. Maar het woord ‘vlaamse’ is waarschijnlijk ontleend aan het Franse woord flambant, of het Duitse Geflammt wat vlammend betekent. Dit zou dan weer een verwijzing zijn naar zijn verenkleed. Andere theorieën echter zeggen dat het wel degelijk een verwijzing is naar de Vlamingen en dan als verwijzing naar de luidruchtige volksaard. Hoe dan ook, de officiële naam is nu gaai, in vogelaarskringen soms wat spottend gajes genoemd. Want zijn reputatie is niet al te best. Hij maakt een hoop herrie, rooft eieren en eet zelfs jonge vogels op. Niet voor niets werd hij ook kwaadvogel of zelfs rotzak genoemd. Maar toch, als je beter kijkt, is het een bijzonder leuke en mooie vogel.

Om met zijn uiterlijk te beginnen: de gaai is een opvallende verschijning. Grotendeels grijsbruin met een roze tint, zwart-wit gestreept op de kop en een opvallende zwarte snorstreep. In vlucht valt de witte stuit ook meteen op. Maar het meest bijzondere zijn de fijn-getekende, blauwe veertjes op de vleugel. Wie er weleens een gevonden heeft, zal ze zeker meteen herkennen. Er is maar één vogel in Nederland met deze kunstwerkjes.

Ook het lawaai dat hij maakt, verdient wel enige nuancering. Hij krast, hij krijst…… Zelfs zijn wetenschappelijke naam, Garrulus glandarius, betekent voortdurend-krassende-eikelzoeker. Maar de gaai is tevens een imitator en menig vogelaar heeft weleens verbaasd de lucht afgezocht naar bijvoorbeeld een bijzondere meeuw of een buizerd om dan tot de ontdekking te komen dat hij gefopt werd door een gaai. Maar andersom komt ook voor. Je hoort een geluid, gaat op zoek om dan stomverbaasd te ontdekken dat een gaai de zanger is.

Maar het leukste aan een gaai is zijn gedrag. Als liefhebber van eikels en noten legt hij in het najaar een voedselvoorraad aan voor de winter. Voor dit doel verzamelt hij ongelooflijke hoeveelheden eikels, tot wel 5.000 stuks per maand. Per keer kan hij er 6 meenemen, 5 in de krop, één in zijn snavel. Vervolgens gaat hij die stuk voor stuk verstoppen, tot kilometers ver in de wijde omtrek. Dat gebeurt met grote zorgvuldigheid. Hij let erop dat andere vogels niet zien waar hij wat verstopt en ieder plekje wordt afgedekt met een blaadje of wat aarde. Soms legt hij er zelfs een takje of steentje bij, mogelijk als geheugensteuntje. Zijn er toch pottenkijkers in de buurt, dan komt de gaai later terug om de eikel ergens anders te verstoppen. En het meest bijzondere is nog wel dat hij dan in de loop van de winter de meeste eikels weer terugvindt ook.
Aan dit gedrag dankt hij zijn bijnaam ‘bosbouwer’. Want soms, als een gaai dood is gegaan of er genoeg voedsel voorradig is door een zachte winter, worden de voedselvoorraden vergeten. Op die plaatsen groeit dan een nieuwe eik op.

De gaai is overigens een echte alleseter. Behalve eikels ’s winters eet hij ook wormen, slakken, kevers, muizen en bessen. En soms inderdaad ook een ei of een jong vogeltje. Hij leeft dan ook het liefst op de grens van bos en cultuurlandschap waar zijn kostje ruimschoots voorhanden is. De laatste jaren is die schuwe, maar o zo slimme bosvogel ook steeds vaker in onze tuinen te zien waar volop eten te vinden is. Hang ’s winters maar eens een pindasnoer in de tuin. Meestal duurt het niet lang voor de gaai het ontdekt heeft.

Juist ’s winters zien we ze dan ook vaak in de directe omgeving. In sommige jaren is er zelfs een complete invasie uit Scandinavië en Oost-Europa, vaak als de eikeloogst slecht is. Vaak in combinatie met een strenge winter. Zouden vogels dan toch het weer kunnen voorspellen?

Naast alle genoemde namen zijn andere dialectnamen juist afleidingen van mensennamen. Marculus kennen we uit de sage ‘Salomon ende Marculphus’ waarin Marculphus een spotter en praatjesmaker is. Deze naam is terug te vinden in namen als blauwe markolf en meerkolf. Daarnaast zijn namen als Hannebroek, Broekhannes, Hanno, en Hanniebroek algemeen gebruikt. Hannes is hierbij waarschijnlijk afgeleid van Johannes of Hannes, in de betekenis van onnozele hannes of lummel. Wouter zien we terug in wuiten of weiter, en koolaard is mogelijk een afgeleide van Nicolaas.

Een dialectkenner kan hier ongetwijfeld veel meer over vertellen. Voor mij als vogelaar blijft het gewoon een gaai, waarbij ik denk aan het Franse woord ‘gai’ dat vrolijk en levendig betekent.
Een vrolijke, levendige vogel die mij vrolijk maakt door zijn prachtige veertjes en zijn bijzondere gedrag.

En natuurlijk kunt u voor vragen of opmerkingen altijd mailen naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.