week 10 - 6 maart 2024  - 277 Nistels 2 'Nistels betekent veters', zegt Peter Borremans. 'Een ander woord is niestels. Een voorbeeld: Z'et d'r nistels vastgemokt (Ze heeft haar schoenveters vastgemaakt).'

Jan Luysterburg

'As d'r zon was, konde mè d'n vergròòtglas oew nissel in de fik steke.' Deze zin laat zien, dat in Bergen op Zoom de -t- uit het woord is verdwenen, net als in de rest van Noord-Brabant. Toch wordt er in het Bergs woordenboek nog getwijfeld of het etymologisch gezien toch niet 'nistels' moet zijn. En daar hebben ze gelijk in.

In Halsteren is de -t- ook verdwenen. Enkele voorbeelden: Zitten oew nissels wir mar 's in de knoop? Jan, doed oew nissels vast, drek trapt 'r op. 

Een kijkje in Goedgetòld, de diksjenèèr van de Tilbörgse taol: Nissel - zn - (schoen)veter. Krèèg ik jouw nissel, want men piske van men zwipke is kwèèt (Krijg ik jouw veter, want het touwtje van mijn zweepje is kwijt).

Uit De Brabantse spreekwoorden halen we het gezegde: Bij gebrek aan beter, gebruikt men 'n touwtje als veter. Men moet zich zien te behelpen, nietwaar?

In het Woordenboek van de Brabantse dialecten vindt Peter: Nestel. Ook nistel. soort van lint om kleedingstukken te boorden of te beteugen. Eenige ellen nestel.

In het boek Brabantse spreekwoorden vindt Peter: Z'n schoenen geregen hebben, wat betekent: klaar zijn voor een gebeurtenis.

Uit het Spectrum Etymologisch Woordenboek haalt Peter: nestel mnl. nestel(e), vergelijk met nestila 'band, haarband'. Het Oost-Friese nestle is een band om te rijgen.

Interessant is wat in het boek Brabants mooiste woord staat: rijnassels, rainaastels, nissels * Schoenveters. Maryon Lamers uit Den Bosch: 'We horen het woord nooit meer, maar het draagt prachtig de schoengeschiedenis in zich. We zien de hoge schoen met de lange rijgveters voor ons.'

Chris van Haandel uit Uden: 'Ook het werkwoord rijnaselen bestaat. Dit wordt gezegd van een vrouw die op het punt staat te bevallen en wat heen en weer gaat lopen. Dit heen en weer lopen is rijnaselen, omdat ook een rijnassel heen en weer gaat.

Keren we terug naar onze streken. We gaan naar Hans Heestermans. In deel 1 van zijn boekjesserie Wittenog? lezen we: 'Veters noemen we nistels of nissels, het woord was al in de middeleeuwen bekend, in de enigszins afwijkende vormen nastel en nestel en in de wat ruimere betekenis van 'riem, band', vooral om kledingstukken dicht te rijgen. Zo'n koordje waarmee de zotskap van de middeleeuwse nar werd dichtgeregen heette bijvoorbeeld ook een nestel. In de Vermakelijke Veelderhande geneuchlycke dichten uit 1600 lezen we: "Die hem (zich) 's morgens langhe kleeden omdat haer nestelen gheen naelden en hebben". De dames of heren deden er dus lang over voordat ze zich hadden aangekleed omdat aan het uiteinde van hun nestel geen verhard stuk (een naelde) zat, zodat ze de rijgband slechts met moeite door een opening konden krijgen.' 

 Verder lezen we bij Hans nog: 'Met een nissel (veter) kon je nog heel andere dingen doen dan er alleen je schoenen mee vastknopen. Je legde een ouwe nissel op de stoeptegels. Je pakte je vergrootglas, zocht nauwkeurig de stand van de zon op en scheen op het uiteinde van de veter. Je moest precies de goeie afstand bereiken tussen nissel en vergrootglas, want anders kreeg je hem niet aan het branden. Je deed er wedstrijdjes mee: wie het eerst de brand er in had, had gewonnen.

Bij gebrek aan ouwe veters werden ook wel stukken van de goeie nissel, die zich nog in de schoen bevond, afgesneden. Dit werd over het algemeen thuis niet op prijs gesteld.'

Tot slot nog een stukje tekst van Peter over zichzelf: Wijle mun ouwers verkochte vroeger nistels, mun broer verkwoopt ze nog steeds. Ge et dunne en dikke, laanke en körte, ronde en platte en verschillende kleure nistels. Mun vaoder ad 't ok oover ketoene en syntetisch ketoene nistels.

Vroeger kreegde op de baosisschool nog un strikdiploma, mar da doen ze nouw niej mir.

Nistels rijgde om en om of kruislings.

Ok nistels verslijte.

Schoene zonder nistels zen er ok.

Wijle mun moeder droeg vroeger un korset mej baandjes.

Baaj Titurel vlecht iek mej jutetouw matjes.

Oover nisteldrop kan Yvonne mjeer vertelle.'

Dat klopt inderdaad, want Yvonne Rijk verkoopt snoep in haar winkel, die Het Zoete Rijk heet.

Na al deze wetenswaardigheden over nistels wil Peter ook nog even kwijt, dat wijlen zijn vader een fan was van wijlen Dries van Agt, want ook hij was het niet eens met de grondpolitiek van wijlen Joop den Uyl.

Brabants boekske 2024

Tot slot wil ik onze lezers erop attenderen, dat het Brabants boekske 2024, met de titel Bij ons in de femilie, na 10 maart te koop of te bestellen is in de boekhandel. Ook in Het Zoete Rijk in Ossendrecht en in Primera Niels van Elzakker op Hoogerheide. En ondanks dat het ruim 20 pagina's meer telt, er flinke inflatie is geweest en de onkosten sterk gestegen zijn, is de prijs hetzelfde als vorig jaar. Tot volgende week!

Geschreven door: Jan Luysterburg