Mortelkazerne gezien vanuit de Weversplaats, met de kenmerkende, diep getoogde vensters. Datering: 1915. Foto: SA nr. 0051487

Binnen de oude vestingmuren van ’s-Hertogenbosch zijn in 1744 vier kazernes gebouwd. Het zijn de Mortelkazerne (840 man cavalerie), Tolbrugkazerne (1.134 man infanterie), Berewout- of Barbarakazerne (384 man artillerie) en Sint-Jacobskazerne (960 man infanterie). De Mortelkazerne aan De Mortel is een gebouw met twee verdiepingen op een rechthoekige plattegrond. Met zijn breedte van 13,5 meter is het een indrukwekkend en karakteristiek bouwwerk. Kenmerkend zijn de 12-ruits ramen in diepe, getoogde vensters. Ook de drie andere kazernes zijn aan dezelfde vorm ramen te herkennen. Tegenwoordig is de Mortelkazerne een appartementencomplex. De straat Mortel wordt al in 1403 genoemd. De straat dankt zijn naam aan een perceel grond dat Mortel heette, en al voor de stichting van de stad moet hebben bestaan. Mortel verwijst naar drassig land, of naar zand dat gebruikt kan worden als verschralingmiddel voor metselmortel. De straat heette in de 18e eeuw ‘De Mortelsteeg’, en was van zonsondergang tot zonsopgang afgesloten voor burgers. Aan De Mortel nummer 5 staat de voormalige synagoge, in 1823 door Bernardus Hartogensis gesticht. In 1994/95 is de Binnendieze (Kleine Vughterstroom) ter hoogte van de synagoge aan de Prins Bernhardstraat opengelegd. Op de Synagogebrug staande kun je zien dat de Binnendieze een bocht naar links maakt en onder de synagoge verdwijnt. Vanaf dat punt heet de Binnendieze het Hellegat. Het stroomt onder synagoge en Noordbrabants Museum door, en komt uit in de Verwersstroom, onder het plein van het museum. Tegenwoordig heet de synagoge Muziekcentrum Toonzaal, een podium voor kleinschalige muziek.