week 14 - 3 april 2024  - 281  Grwoot / klèèn 'Over die woorde val veul te zegge.' Dat zegt Yvonne Rijk. 'Der zen jeel veul spreekwoorde mej gwroot en klèèn, mar die laot iek liever aon Peter Borremans over. Die ies daor jeel goed ien.

Jan Luysterburg

Oem te begiene was er netuurlek ien Ostrecht un jeel klèèn maske. Paulientje. Da was nog femielie van mijn, mar van Mondas was ze nog mjeer femielie. Ze liete die oeptreeje mej nen jeele grwoote veent, nen reus. Da was oem ut verschiel goed te laote zien.

Grwoot en klèèn woor ut mjeest gebrukt oem aon te duije oe laank oef oe kurt a't iemet ies. Calimero zeej altij: "zij zen gwroot en iek zen klein en da dies nie jeerlek."

Toch kuunde klein zen en tegelijkertijd ook grwoot oef beeter gezeed grwootsig.

Ge kuun d'iet grwoot aonpakke, bevurbeeld un gwroot fjeest geve, mar ge kuun et ok klèèn ouwe.

Atte kleinmanne zes jaor zen, dan meuge ze naor de grwoote school. Tegeworrig zegge ze basisschool.

Tegen een joenger kiend kuunde ok al zegge: "Ge zèè nen gwroote joenge oef un grwoot maske." Bevurbeeld a'ze vur ut jêêst iet kuune.

Agge jêêl kwaod zijt dan kuunde alles kurt en klein slaoge. Mar ook mej uwwe moond kuunde iemet klein krijge.

Ze zegge gwrootmoeder en grwootvaoder, mar ut kan best zijn da de kleinkienders grwooter zen dan gwrootvaoder en grwootmoeder.'

Ja, Yvonne, ik merk dat je weer goed hebt nagedacht over het onderwerp. Met een leuk resultaat, zoals altijd.

Het deze week weer zeer uitgebreide pakketje van Peter Borremans bevat om te beginnen een woordenlijstje. Grwoot / klèèn is groot / klein. Grwootseg is trots, hovaardig. Klèènmanne betekent kinderen. Oew èège grwoot ouwe is je beheersen en niet gaan huilen. Zoow lui attie grwoot ies betekent erg lui. Daor mot 'ne klèène komme wil zeggen dat er een baby op komst is. Zoow grwootseg as 'n paauw is zo trots als een pauw. Zoow grwootseg as 'n ond meej zeuve stèèrte is zo trots als een hond met zeven staarten. In plaats van stèèrte wordt ook wel eens een ander, minder net, woord gebruikt. 'ne Klèène n'opzette is een baby plannen (Me n'emme 'n kleine opgezet, we verwachte 'n kinneke).

De vergrotende trap van klèèn is klender. De overtreffende trap is klenst.

In het Alters woordenboek staat ook het een en ander over klein. Een klein ding, klein kindje is 'n lelleke, pralleke of prulleke. Een klein kind is 'n brak. Een klein persoon is 'n opneuker. Kleine beetjes eten is pitse. Bijvoorbeeld: Dokter Potter moes altij effe pitse uit de etespanne op de kezjeer. Of de uitroep: Zit nie zo te pitse!. Een klein boerderijtje is 'n gedoeike. Kleine kinderen zijn platte jong. Een kleinigheidje is 'n akkefietje of 'n klennighedje. Een kleintje is 'n klentje. IJ liep mijn giestere straol vorbij. Tinus, ziede gij gin kleine mense mir?! Ik weet nie! Zijn oew schoene te klein soms? Ge kekt of ge op d'n hakblok mot!

Ook over 'groot' is in het Alters woordenboek het nodige te vinden. Wad hij in 't groot doet, doen ik in 't klein. 'n Maks van 'n varke is een groot varken. Grootmoeder is grootje, grotmoeder of opoe. Grootvader is grotvaeder, grootvader of opa. De Grootste Boer is 'n vastelaovedfiguur.

Maar laten we eerst weer even naar Peter zelf gaan. Wij lezen dan: 'Baaj Titurel eb iek mej un potlwood grwote letters geschreve. Ok niej te grwoot netuurlijk. Daornao eb iek mej un intpen puntjes tusse de lentjes gezet. Bij Titurel ben iek mej kalligrafie bezig.'

Peter grasduint tegenwoordig graag in de acht deeltjes van Witte nog?. Lang geleden had de taalgeleerde Hans Heestermans uit Bergen op Zoom jarenlang een populaire dialectrubriek in BN/DeStem. Die columns zijn later gebundeld in een achttal bundeltjes. Tweedehands zijn ze nog steeds te koop.

Naast allerlei onderzoeksresultaten heeft Peter Borremans ook weer heel wat knipsels ingeleverd. Een heel interessante uitspraak vinden we bij Rob Scheepers in zijn rubriek in BN/DeStem. Hij steekt de draak met het verschijnsel dat in Nederland steeds meer Engelse woorden worden gebruikt, hoewel er voor hetzelfde begrip prima Nederlandse woorden bestaan. 'Dat fulltime Engels gesproken wordt is wat mij betreft een bloody shame. Een fiasco. Het absolute failliet van het mooiee Nederlands in het algemeen, en van het Brabants in het bijzonder. Want kijk, met het gebruik van leenwoorden an sich is niks mis. Het is naar mijn mening niet chic, het hoort echter wel bij een veranderende zeitgeist. Dat we ons continu uitdrukken met weirde termen terwijl er ook een pico bello Nederlands woord voor is, vind ik dus totale quatsch. Maar Engels als primaire voertaal is fucking bullshit. Ons taalkundig fingerspitzengefühl verdwijnt op deze manier. En niet alleen bij de teenagers maar ook bij de boomers en pensionados.

Rob Scheepers brengt dat natuurlijk op een grappige manier, maar in feite heeft hij groot gelijk. Waarom vreemde woorden gebruiken als er prima Nederlandse woorden of dialectwoorden voor bestaan?

Tot volgende week!

Geschreven door: Jan Luysterburg